Rehabilitacja wzroku (terapia widzenia) to jedna z poddyscyplin tyflopedagogiki,
czyli działu pedagogiki specjalnej poświęconego wychowaniu, edukacji i
terapii osób niewidomych i niedowidzących (słabowidzących). Jest zarazem
dziedziną wymagającą wiedzy nie tylko pedagogicznej, psychologicznej i
socjologicznej, ale również okulistycznej i optycznej.
Rehabilitacja wzroku polega na jego ćwiczeniu, tj. rozwijaniu
umiejętności posługiwania się nim. Jej celem jest zwiększanie
skuteczności wykorzystywania widzenia w codziennym funkcjonowaniu osoby
słabowidzącej. Osobie słabowidzącej okulary korekcyjne nie poprawiają
ostrości widzenia, w związku z czym wykonywanie wielu czynności sprawia
jej kłopot. Osoba ta może jednak poprawić zarówno ilość, jak i jakość
wykonywania czynności, wykorzystując wzrokowe metody kompensacyjne,
pomoce optyczne ułatwiające widzenie oraz dostosowując otoczenie do
swoich potrzeb.
Rozwój widzenia u dzieci i niepokojące objawy
Prawidłowy rozwój widzenia ma wpływ na wszystkie sfery rozwoju dziecka:
motoryczną (małą motorykę, czyli umiejętności chwytne dłoni oraz
manipulowania przedmiotami, oraz dużą motorykę, czyli umiejętności
związane z poruszaniem się w przestrzeni), poznawczą oraz społeczną.
Jednym z jego warunków jest zdrowa gałka oczna, nerw wzrokowy, droga
wzrokowa i właściwe obszary kory mózgowej.
Umiejętności widzenia człowiek uczy się właściwie przez całe życie, ale
najważniejszy okres w rozwoju funkcji wzrokowych przypada na pierwsze
dwa lata życia dziecka. System wzrokowy noworodka nie jest w pełni
dojrzały. Jednak mielinizacja nerwów wzrokowych, czyli proces tworzenia
się osłonki wokół włókien nerwowych w mózgu, który jest warunkiem
efektywnego przebiegu impulsów nerwowych, postępuje szybko, już od
pierwszego dnia życia.
W 1. miesiącu życia noworodek wpatruje się z odległości 18–20 cm w
twarz człowieka i jej zmienną mimikę. Skupia wzrok na konturach, na
prostych pionowych i poziomych wzorach o dużym kontraście (czarno-białe,
granatowo-żółte). Na tym etapie rodzice mogą mieć trudności z
zauważeniem niepokojących sygnałów, gdyż okresy czuwania dziecka są
bardzo krótkie. Podejrzenie zaburzeń widzenia u niemowląt mogą jednak
nasuwać sytuacje, kiedy oczy dziecka łzawią (nadmierne wydzielanie łez z
gruczołów łzowych), kiedy często uciska oczy piąstkami (jest to tzw.
objaw palcowo-oczny inaczej objaw Franceschettiego) czy też nie kieruje
wzroku na ludzką twarz. Może także pojawić się oczopląs jednego lub obu
oczu.
Pod koniec 2. miesiąca życia konwergencja (ruch zbieżny gałek
ocznych) umożliwia odbieranie bardziej wyraźnych obrazów na siatkówce,
co zwiększa ostrość wzroku. W związku z tym wzrasta umiejętność
śledzenia w sposób ciągły obiektów zmieniających położenie w polu
widzenia dziecka (zob. Badanie pola widzenia [perymetria]). W tym samym
czasie niemowlę preferuje już bodźce trójwymiarowe i dłużej śledzi bryły
niż figury płaskie. Niemowlę 3-miesięczne rozpoznaje twarz matki, a w
4. miesiącu rozróżnia twarze osób znanych, reagując na nie inaczej niż
na twarze osób obcych. Wpatruje się też w źródło światła, w jaskrawe
przedmioty i błyszczące powierzchnie oraz zaczyna się przyglądać własnym
rączkom. Stwierdzono ponadto, że wzrok 4-miesięcznego dziecka
zatrzymuje się na paskach papieru niebieskiego i czerwonego częściej niż
na paskach innych kolorów. Dlatego też w sytuacji, gdy dziecko nie
przygląda się twarzom, nie odwzajemnia uśmiechu czy nie płacze, widząc
inną, „obcą” twarz, gdy źle reaguje na światło, to znaczy mruży oczy i
silnie zaciska powieki, kiedy nie patrzy na wprost, tylko ustawia głowę w
jedną stronę lub patrzy bokiem, należy udać się z nim do lekarza
okulisty.
Między 3. a 5. miesiącem życia dziecko skupia wzrok na
przedmiotach oddalonych o 1 m, ustawia oczy na wprost, wyciąga rączkę w
kierunku zabawki, szczególnie gdy może ją uchwycić, bada i ogląda własne
ręce. Zaniepokojenie mogą budzić przypadki, gdy dziecko nie skupia
wzroku na zabawkach, nie sięga po nie, nie reaguje na własne odbicie w
lustrze i nie interesuje się otoczeniem.
Między 5. a 7. miesiącem życia dziecko patrzy na zabawki
pokazywane w całym polu widzenia. W dalszym ciągu rozwija się u niego
koordynacja wzrokowo-ruchowa, fiksacja, następuje również koordynacja
pracy obu gałek ocznych. Dziecko patrzy obuocznie. Brak koordynacji
wzrokowo-ruchowej (np. kiedy dziecko nie sięga celnie po zabawkę),
preferowanie jednego oka i słaba fiksacja (zatrzymanie wzroku na
przedmiocie) wymagają konsultacji z lekarzem okulistą.
W ciągu kolejnych miesięcy można zaobserwować rosnące
zainteresowanie dziecka drobnymi przedmiotami i detalami w przedmiotach.
Potrafi ono płynnie śledzić wzrokiem za przesuwającym się obiektem.
Około 1. roku życia rozwinięte jest już widzenie stereoskopowe
(widzenie przestrzenne, obuoczne). Brak zainteresowania dziecka nowymi
zabawkami lub przedmiotami, niezauważanie małych przedmiotów, brak
wodzenia wzrokiem za poruszającymi się przedmiotami czy osobami powinno
skłonić rodziców/opiekunów do wizyty w gabinecie okulistycznym.
Półtoraroczne dziecko z problemami wzrokowymi może mieć trudności
z identyfikowaniem przedmiotów, niechętnie też ogląda obrazki. Jego
manipulacje będą się ograniczały jedynie do postukiwania lub potrząsania
przedmiotem. Dziecko z uszkodzeniem wzroku z reguły nie lubi poruszać
się w przestrzeni i potyka się o przypadkowe przedmioty.
Pomimo że w okresie przedszkolnym dziecko potrafi się już
komunikować, trudno mu wytłumaczyć, co i jak widzi. Do okulisty należy
zgłosić się wówczas, gdy dziecko ma trudności z dostrzeganiem szczegółów
na obrazkach, kiedy mruży oczy, nie nazywa kolorów, ma trudności z
prostymi czynnościami ruchowymi (np. łapanie piłki, śledzenie jej toru
ruchu), słabo posługuje się ołówkiem czy łyżką, kiedy szybko się męczy
po okresach koncentracji wzrokowej. Z kolei gdy szura nogami i
„przekracza” cień (unosi nogę) można przypuszczać, że dziecko np. nie ma
rozwiniętego poczucia głębi.
W okresie wczesnoszkolnym (5–8 lat) dziecko potrafi rozpoznawać i
nazywać litery i cyfry, ponadto rozróżnia, rozpoznaje, kojarzy i
interpretuje wyrazy. Dziecko z problemami wzrokowymi myli litery i
cyfry, często opuszcza litery w wyrazach podczas czytania, ma trudności z
odczytaniem liter i cyfr z tablicy, czyta i pisze z głową pochyloną
bardzo nisko nad tekstem, opuszcza linijki, źle rozmieszcza tekst na
stronie, często mruży i pociera oczy. Dziecko może też zgłaszać objawy
subiektywne. Mówi wówczas o krzywieniu się czy załamywaniu się obrazu,
informuje też o dyskomforcie przy nadmiernym oświetleniu. Tylko lekarz
okulista, wykluczając wadę wzroku, może stwierdzić, czy problemy szkolne
dziecka są wynikiem dysleksji czy problemów wzrokowych.
Copyright
Wszelkie prawa zastrzeżone - "Puer" Terapeutyczny Ośrodek dla dzieci, młodzieży i rodziny, 42-400 Zawiercie, ul. Ogrodowa 10.
Kopiowanie, reprodukcja, retransmisja lub redystrybucja jakichkolwiek
materiałów zamieszczonych w serwisie "Puer-Zawiercie" w całości lub w
części, w jakimkolwiek medium lub w jakiejkolwiek formie bez oficjalnej
zgody jest stanowczo zabronione.
Zgoda na wykorzystanie materiałów "Puer-Zawiercie" udzielana jest w
formie pisemnej na konkretne, jednorazowe potrzeby.
W celu legalnego
wykorzystania materiałów opublikowanych w serwisie "Puer-Zawiercie"
prosimy o przesyłanie pytań pod adres e-mail podany na stronie głównej
serwisu.
Wszystkie znaki towarowe pojawiające się w serwisie "Puer Zawiercie" należą do odpowiednich właścicieli.